Door Evi Lavigne
“De geschiedenis zegt nooit vaarwel maar altijd tot ziens” (Eduardo Galeano).
Zowat tien jaar geleden kreeg Annelies Beck een doctoraalscriptie in handen over Belgen die eind 19e eeuw in Brazilië een vleesverwerkingsfabriek overnamen. Het woord kolonie werd door niemand in de mond genomen, maar de Belgische ondernemers hoopten wel degelijk daar in het afgelegen Descalvados, aan de grens met Bolivië, hun imperium zonder pottenkijkers te kunnen uitbreiden. Hoewel de afschaffing van de slavernij al sinds 1888 een feit was, werden de inheemse arbeidskrachten ook lang daarna nog als beesten behandeld.
Toekomstkoorts kan worden gelezen als een historische roman, maar beschrijft tegelijk het Brazilië van vandaag en van 2020. In zes lange hoofdstukken – voorafgegaan door allerhande documenten, gaande van oude én recentere krantenartikelen tot beschouwingen over slavernij en kolonisatie – komen de verschillende hoofdrolspelers aan het woord.
De roman opent met een brief uit 1913 van Linde, die als jong meisje naar Brazilië vertrok en twintig jaar later kort terugkeert naar haar Vlaamse geboortedorp. Haar stem krijgen we verder niet meer te horen; alleen in het relaas van Felix, haar broer, en in dat van zijn vriend Aurélio, wordt nog zijdelings naar haar verwezen. Tijdens zijn zoektocht naar Linde komt Felix terecht in Descalvados, waar hij in opdracht van de Belgische viceconsul Van Dionant probeert de lokale arbeidskrachten in toom te houden, onder meer door betrapte veedieven een oor af te snijden, een klus die hij koelbloedig en met grote precisie klaart. Na een strafexpeditie waarbij een volledig indiaans gehucht wordt uitgemoord houdt Felix het samen met Aurélio voor bekeken en ontvluchten ze Descalvados.
Wantoestanden en wreedheden uit een ver verleden? Niet echt; de huidige Braziliaanse samenleving wordt nog steeds verscheurd door corruptie, misdaad en geweld. Dat Annelies Beck ervoor heeft gekozen om ook het actuele Brazilië te beschrijven hoeft dan ook niet te verwonderen. Aan de parallel tussen de misstanden toen en nu valt immers niet te ontkomen, en de hedendaagse laag maakt het boek pas echt compleet.
Van Dionant zelf lijkt al snel te beseffen dat de Belgische kolonisatiedroom tot mislukken gedoemd is: “In Congo zijn wij de baas, hier is dat niet zo eenvoudig”. Meer dan honderd jaar later echter koestert de megalomane architect Macedo, het prototype van de “brazillionaire”, zijn eigen droom voor Descalvados, dat hij als zijn hoogstpersoonlijke laboratorium beschouwt: hij wil er een nieuwe, ideale staat stichten.
Hoe dat in zijn werk gaat vernemen we uit de verhalen van Beija-Flor en Thiago, twee jonge architecten die tot hun onmetelijke vreugde – “Weet je nog hoe we stonden te springen op je bed? Toen we gehoord hadden dat ze ons erbij wilden?” – worden aangeworven door Macedo. Maar al te snel echter wordt duidelijk dat de volgelingen van Macedo bereid moeten zijn hun handen vuil te maken. Als Thiago, in de woorden van Macedo zelf “een zeldzame combinatie van capaciteit, eerzucht en onthechting – of onverschilligheid”, daarin meegaat, leidt dat tot een definitieve breuk met Beija-Flor.
Waar het in Toekomstkoorts echt om draait is de vraag hoeveel we bereid zijn op te offeren in het streven naar een ideale wereld.
Migratie, de zoektocht naar wie je bent en wat je verlangt, slavernij, ons duistere koloniale verleden, het zijn stuk voor stuk belangrijke thema’s die Annelies Beck hier aankaart, maar waar het in Toekomstkoorts echt om draait is de vraag hoeveel we bereid zijn op te offeren in het streven naar een ideale wereld, de vraag of vriendschappen zoals die tussen Felix en Aurelio of tussen Beija-Flor en Thiago, kunnen standhouden onder druk. In Brazilië zijn er door de politieke tegenstellingen families uiteengereten en vriendschappen kapotgegaan, zo beklemtoont Annelies Beck zelf in een interview met De Standaard.
En dan is er nog de vraag of de waarheid echt bestaat. Toekomstkoorts omspant twee eeuwen, en dankzij die sprongen in de tijd kunnen we de verschillende verhalen tegen elkaar afzetten. In deze meerstemmigheid en meerduidigheid ligt de kracht van de roman. Annelies Beck mag dan journaliste zijn, het is uitdrukkelijk niet haar bedoeling een statement te maken. In hoeverre bepaalt de geschiedenis wat volgt? Leren we uit onze ervaring? “Misschien kun je ook een bondgenoot zijn van wie na je komt”, zo denkt Aurelio. Een definitief antwoord blijft uit – en zo hoort het ook.
Toekomstkoorts
Annelies Beck
De Geus, 2019
272 blz.
ISBN 9789044524888
Foto Ana Carvalho
Leave a Reply