Surrealisme 2 – António Lisboa

Surrealisme 2 – António Lisboa

António Maria Lisboa (1928-1953) sloot zich in 1948, op 19-jarige leeftijd, aan bij de surrealistengroep rond Mário Cesariny. Hij was zeldzaam creatief en productief, zeer tot ongenoegen van zijn vader die het schrijven en lezen maar ongezond vond, maar zijn moeder bewonderde haar zoon. Lisboa werkte aan vele boeken tegelijk: poëzie, essays, manifesten, filosofische invallen. Hij was ook een fervent tekenaar, en hield ervan om samen met zijn vrienden collectieve gedichten en tekeningen te maken. Cesariny beschouwde hem als de meest talenvolle van de surrealistengroep. In 1950 en in 1951 verbleef hij geruime tijd in Parijs, waar hij contact opnam met André Breton en Benjamin Péret, en bijeenkomsten van de Franse surrealistische groep bijwoonde. Ook verdiepte hij zich in alchemie en occultisme, waarover hij essays schreef. Hij berichtte zijn Portugese vrienden uitvoerig over zijn ervaringen in Parijs, onder andere over zijn teleurstelling over interne conflicten van de surrealistische groep, en over het onbegrip voor de moeilijke positie van de Portugese surrealisten. In 1952 hield Lisboa voor besloten kringen in Lissabon en Porto een grote lezing over surrealisme, erotiek en occultisme, met de titel Erro próprio [‘Eigen fout’], die door Cesariny werd beschouwd als een van de belangrijkste theoretische teksten van het surrealisme; Cesariny zorgde ervoor dat de tekst in 1958 postuum werd uitgegeven. Eveneens in 1952 publiceerde Lisboa in eigen beheer zijn debuutbundel Ossóptico [‘Kijkbeentje’]. In 1953 manifesteerde zich bij hem een virulente vorm van tuberculose; hij werd verpleegd in tal van klinieken en verpleeghuizen, terwijl hij koortachtig bleef doorschrijven aan zijn vele literaire projecten. Hij bezweek op 11 november 1953 aan zijn ziekte, te midden van zijn manuscripten. Zijn vader en zuster ruimden zijn spullen op, en lieten al zijn papieren weghalen door de vuilnisdienst. “Het belangrijkste literaire œuvre sinds Fernando Pessoa werd zodoende vernietigd”, schreef Cesariny er later over. Cesariny heeft er veel aan gedaan om wat er restte van Lisboa’s werk in de vorm van kopieën bij hemzelf en vrienden te publiceren. Ter herdenking van Lisboa’s vijftigste geboortedag verzorgde Cesariny de uitgave van alle overgebleven teksten en brieven van Lisboa, waarin ook een overzicht werd gegeven van de 23 boeken waaraan Lisboa heeft gewerkt, en waarvan in de meeste gevallen alleen fragmenten bewaard zijn gebleven.

GEDICHT

voor Mário Cesariny

De auto begon te rijden! — maar hij mocht niet rijden
dat mocht-ie niet!

Gisteren om twaalf uur ’s nachts sloegen er drie klokken:
eerst eentje, daarna een andere en toen weer een andere:
de echo van de eerste, de echo van de tweede, ik ben de echo van de derde

Ik ben de derde middernacht van de dagen die aanbreken

Viswijvengeroep zonder vis
— de vissen gingen dood toen ze boven water kwamen
en zo is er geen vis

Net als ikzelf die een extreem leven lijd.

(uit: Ossóptico,  1952)(145)

CONJUGATIE

De constructie van de gedichten is een half opgetrokken zeil bedekt met schimmel
en de kortstondige rilling van een spitse tand
Zoals een naald

De constructie van de gedichten

DE CONS
TRU
CTIE VAN DE
GEDICHTEN

is zoals het pletten van heel veel vlooien tussen nagels van blauw goud
en zoals het obsessief beminnen van mieren op je borst
kijken naar een landschap voor je en een afgrond zien
de afgrond zien en een steenworp voelen in je zijden
de steenworp voelen en plotseling zonder na te denken

zichzelf in te beelden

OP EEN GRENZELOZE GRAFHEUVEL

(uit: Ossóptico,  1952)

GEDICHT VAN HET BEGIN

Ik op een kameel door de woestijn trekkend
met een schouder vol franje van graven in een gespreide hand

Ik in een roeiboot die door het raam van de
piramide vaart met een smal
groen glas bedekt met schubben

Ik op het strand en een wind als van naalden
met een Driehoeks Paard begraven in het zand

ik ’s nachts met een vreemd voorwerp in mijn zak
— ik breng je een Stralende Ster Zonder Bestemming bedekt met mos

(uit: Ossóptico,  1952)

Toelichting en vertaling Laurens Vancrevel

Tekeningen Zuca Sardan