João Melo – Politiek correcte apartheid

De ophef in Nederland over wie wel en wie niet Amanda Gorman mag vertalen raast rond over de aardbol. Ook de Angolese schrijver João Melo wijdt er zijn column in de Braziliaanse literatuurkrant O Rascunho aan. We nemen met toestemming van de auteur de laatste alinea’s over, die eindigen met een gedicht en laten, als een soort metafysische echo, het gedicht ‘De man in wit pak’ van onze hofdichter Zuca Sardan volgen.

Eerst João Melo.

Ik ben geboren voor de onafhankelijkheid van mijn land en voor de val van het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime en behoor tot een generatie die naar de wapens greep om Angola te bevrijden van het kolonialisme en mee te helpen het institutionele racisme te verslaan. Bij die strijd, zo herinner ik mij, waren Afrikanen van elke huidkleur en herkomst betrokken. 

Behalve de wapens was de literatuur een van de belangrijkste instrumenten van die beweging. Sommige van de mooiste ‘zwarte’ gedichten, verhalen en romans van onze Afrikaanse landen werden geschreven door blanke auteurs, van wie er verscheidene opgesloten hebben gezeten of hebben meegevochten in oerwoud en savanne.

U kunt zich dus voorstellen hoe verbijsterd en ontzet ik ben over bepaalde zogenaamd antiracistische strategieën die in feite het koloniale blabla herkauwen dat ons voortdurend ‘onze plaats’ wees.

Dat helpt de bestrijding van het racisme niet, het werkt het eerder in de hand, door de theorie van een vals soort ‘ons-bij-ons’ te propageren. Eisen dat zwarte dichters vertaald moeten worden door zwarte vertalers (en blanke dichters dus ook door blanke vertalers) is niet alleen belachelijk, maar ook een vorm van ‘politiek correcte apartheid’. Dat was niet wat de grondleggers van de wereldwijde negritude-beweging voor ogen stond. 

Ik sluit daarom af met enkele regels uit het gedicht ‘Theme for English B’ van een van die scheppers, de Amerikaan Langston Hughes (1902-1967):

You’re white,
yet you’re also a part of me
just like I’m a part of you.
That’s what being an American means.
Sometimes you don’t want to be part of me
and sometimes I don’t want to be part of you, either.
But we’re still part of each other—really!

En dan Zuca Sardan, die hetzelfde thema aansnijdt in het gedicht ‘De man in wit pak’, terug te vinden in de bundel De hyena, niet de hond, in 2019 verschenen bij eveneens onze eigen Uitgeverij Koppernik:

De man in wit pak
met zwarte stropdas
kwam zichzelf tegen
in zwart pak
met witte stropdas
met zwarte tanden
witte pupillen
witte haren
en een zwart gezicht.
En de twee omarmden elkaar.
Toen begreep hij
dat hijzelf noch de een
noch de ander was
want hijzelf was nou
net het verschil tussen
elk van beiden:
voor de zwarte was hij de blanke
voor de blanke was hij de zwarte.

Vertaling Harrie Lemmens
Foto Ana Carvalho
Tekening Zuca Sardan