Column Harrie Lemmens
Beeldvorming – volgens Van Dale ‘het ontstaan van een opvatting over personen, zaken en feiten’ – is een struikelblok voor begrip. Zodra dat proces is afgerond, wordt bijstelling schier onmogelijk. En dan ligt onmiddellijk de weverskam klaar. Zo zijn alle Hollanders tolerant, nuchter en liberaal. Wie ooit in een gezelschap lallende zatlappen is beland weet wel anders. Linkse Braziliaanse kringen willen graag uitvaren tegen de Portugezen, die ‘ons Brazilianen’ gekoloniseerd hebben. Welke Brazilianen, welke Portugezen bedoelen ze?
Natuurlijk, het waren geen lieverdjes die in de vijftiende en zestiende eeuw vanuit Portugal hun materiële heil zochten in de Nieuwe Wereld. En ook degenen die het geestelijke heil van het katholieke geloof gingen brengen werden niet altijd gedreven door liefde voor de (indiaanse) medemens. Maar het voert te ver om te zeggen dat het één pak bandieten was. En soms worden de bandieten in de verkeerde groep gezocht.
Neem de jezuïeten en de franciscanen. De eersten worden bestempeld als keiharde, gevoelloze onderdrukkers in naam van het Kruis. Een leger zwartrokken in de ergste zin van het woord. Alleen bekeren telt. De bruine pijen van de franciscanen daarentegen staan borg voor een aai over de bol van een kind of de kop van een kat. Blootsvoets sloffen ze goedmoedig en wijdarms door de wereld.
In de kolonie Maranhão botste pater António Vieira S.J. in de zeventiende eeuw regelmatig met de gouverneur en lagere bestuurlijke rangen. Hoewel hij een brief van de koning bij zich droeg met duidelijke instructies over de manier waarop de indianen dienden te worden behandeld, niet als slaven!, weigerden zij gehoor te geven aan die richtlijnen.En ze stonden daarin niet alleen, want in tegenstelling tot de jezuïeten, die zich zoals het een leger betaamt gedisciplineerd hielden aan de opgelegde orders, wilden de rivaliserende ordes nog wel eens aan materieel gewin denken.
Bijvoorbeeld de franciscanen, die de in hun dienst zwoegende indianen aaiden met de zweep van hun toezicht. Slavenhouders waren het, de dierenvrienden, en Vieira, die het allemaal met pijn in het hart en nauwelijks onderdrukte woede aanziet, ranselt broeders en burgers met het koord van zijn preken: ‘Late de wereld weten dat winst en eigenbelang niet zo absoluut en allesoverheersend zijn als men denkt.’
Een waarschuwing die door velerlei, ook onverdachte handen weggewuifd en in de wind geslagen werd. En wordt.
Doem-me a cabeça e o universo.
Mijn hoofd en de wereld doen zeer.
Fernando Pessoa
Um novo sol já vai raiar.
Een nieuwe zon zal stralen.
Vinicius de Moraes
Foto Ana Carvalho
Leave a Reply