De boel oplichten en belazeren lijkt in onze genen te zitten. Wat begon met linzensoep (‘Ook een bord?’ vroeg Jakob aan Ezau) kan inmiddels bogen op een eeuwenlange traditie van tillen, neppen en bedonderen, soms in de vorm van ongegeneerd jatten, soms geraffineerd verhuld door gladde praatjes en beste bedoelingen. ‘U hebt gewonnen in onze loterij, druk op de link en u bent binnen!’ gillen regelmatig e-mailtjes, in de wetenschap dat er altijd wel een nieuwsgierige vinger bereid is zijn computer over te leveren aan malversanten.
Al in de zeventiende eeuw waarschuwde de Portugese jezuïet Manuel da Costa tegen de grijpgrage klauwen van het grissende gespuis dat zoveel gedaanten aanneemt. Van laag allooi tot hoog sociaal gehalte. Van ganneferij tot geldzwendel. Van gemaskerde struikrovers tot goedgebekte bankmagnaten. In korte stukjes, zeg maar vroege columns, maakt hij de argeloze lezer attent op de diverse vormen van zwendel en knoeierij. Ze werden gebundeld in wat later een Portugese klassieker is geworden: Arte de furtar. In 2010 werd de Nederlandse vertaling, De kunst van het stelen, uitgegeven door Athenaeum-Polak & Van Gennep. Het nawoord kunt u hier lezen.
We vroegen Zuca Sardan om een aantal hoofdstukken uit het boek van een passende tekening te voorzien en Ana Carvalho koos een logo voor deze nieuwe, driedelige reeks in Zuca-Magazine. Deel een leest u hier
2. Hoe je door weinig te nemen meer kunt stelen dan door veel te nemen
Het thema van dit hoofdstuk lijkt zichzelf tegen te spreken, maar het is de uitnemendheid van deze kunst dat ze zelfs uit implicaties de juiste conclusies trekt voor het doel dat ze nastreeft. Vergelijkt u het maar met iemand die de naald van een kleermaker steelt op een plaats en tijdstip dat deze geen andere kan pakken of kopen, zodat hij die dag en de dagen die erop volgen niet kan werken en dus inkomsten derft, die kunnen oplopen tot een fiks bedrag. Deze kwestie heeft de zedenmeesters veel zweetdruppels gekost, de vraag wat te doen met de stokkende winst en de daaruit voorvloeiende schade voor de ambachtsman, die de dief heeft veroorzaakt met het stelen van een onbeduidende naald, die hooguit anderhalve real waard is. Bijna allemaal vinden ze dat de zware schade die men door zo’n geringe aanleiding heeft opgelopen vergoed moet worden, en ze volgen dezelfde redenering bij iemand die de geit of de kip gestolen heeft waarvan de eigenaar een hoge opbrengst verwachtte. Zo gebeurt het dus dat dieven die weinig wegnemen toch veel stelen.
Maar ik wil in dit hoofdstuk niet stil blijven staan bij onbenulligheden. Laat onze pen hoger vliegen. Iedereen kent het gezegde dat wie instemt met diefstal evenveel straf verdient als de dief. Op die manier zijn er dieven die, hoewel ze niets stelen, omdat ze niets overhouden aan de diefstal, toch haast eindeloos stelen, zoals zowel in vredes- als in oorlogstijd te zien is aan het gerechtelijke apparaat, aan rakkers, deurwaarders en andere ambtenaren die, omdat ze zwijgen of geen toezicht houden, aanleiding geven tot enorme ontvreemdingen en ontoelaatbare diefstal. Ze spannen zelfs al samen met lui die overal grijpen en graaien waar ze maar kunnen: de koninklijke schatkist, invoerrechten, belastingen, balen die ze verduisteren en drogerijen die ze doorsluizen naar de smokkelhandel. Zoiets, zeg ik, gaat alleen maar van kwaad tot erger en zulke ambtenaren spelen met bedragen die ze nooit van hun leven kunnen terugbetalen en waar ze zelf niets aan overhouden, op de lijfstraffen na die ze er later voor krijgen. Laten we een paar voorbeelden geven, dan zal iedereen de dieven herkennen die veel stelen als ze weinig wegnemen.
Laten we beginnen bij de ergste. Weet een veldmaarschalk met vier kapiteins in zijn regiment dat die, wanneer ze de soldij van hun soldaten ophalen om eerlijk onder hen te verdelen, het hele bedrag verdobbelen op de dag dat ze het in handen krijgen, waardoor zijzelf én hun soldaten geen cent meer hebben, en dat ze dat verdoezelen? Laat de maarschalk, wie dat ook is, dan wel beseffen dat hij voor zijn geweten een even grote dief is als zijn kapiteins. Hij zal zeggen van niet, omdat hij zelf niets weggenomen heeft, maar daarop zeg ik, en ik heb het al eerder gezegd, dat er dieven zijn die zonder te stelen véél stelen, en onze maarschalk is de grootste dief van allemaal, want door zijn nalatigheid is er veel meer schade ontstaan, niet alleen doordat zijn hongerige, slecht geklede manschappen moesten stelen om zich te bedruipen, maar ook doordat de veldslag werd verloren omdat de soldaten meer morden dan moedig vochten.
Een opmerkelijk geval dat zich makkelijk voor zou kunnen doen! Een handelaar krijgt uit het hoge noorden een scheepslading stokvis binnen die half bedorven en zo slecht is dat hij niet veel hoop heeft hem te kunnen slijten. Hij stapt dus naar een raadsheer, een leverancier van de grenstroepen, en drukt hem tweeduizend cruzado’s in de fijn behandschoende hand met de woorden dat hij hem graag een grotere wederdienst bewijst als hij een partijtje stokvis van hem afneemt voor het leger, en hij zal hem die stokvis goedkoop leveren, voor iets meer dan hij hem heeft ingekocht, om Zijne Majesteit te dienen. ‘Doe maar geen moeite meer,’ antwoordt de raadsheer hem met de tweeduizend in zijn vingers, ‘ik zal het vandaag nog inbrengen in de Raad en dan bent u en is Zijne Majesteit geholpen.’ Hij ziet er niet veel heil in, maar omdat de honger van de soldaten hem goed uitkomt, stelt hij doodernstig voor: ‘Stokvis, mijne heren, is uitstekende kost voor veldtochten en legerkampen, je hebt altijd voorraad en het is gezond; nu ken ik toevallig, omdat mij niets ontgaat, iemand die ons een flinke partij spotgoedkoop kan leveren.’ Hij schelt en de portier snelt toe: ‘Ga die man in dat kale fluweel buiten voor de deur even roepen.’ De handelaar komt binnen en zegt met een schijnheilig gezicht dat hij achtduizend arroba’s vis voor levering aan het volk heeft, dat erom schreeuwt, maar dat Zijne Majesteit voorgaat en dat het volk geduld moet hebben; hij wil twintigduizend cruzado’s voor de partij in kwestie, want als ze hem een real minder geven, is hij verloren. ‘Goed, u kunt gaan, wij hebben u gehoord en zullen ons beraden.’ Hij verlaat het vertrek, kaarsjes belovend aan Sint-Antonius of de Messias om het toch goed te laten komen met zijn verloren waar. De bepleiter van de zaak roept triomfantelijk: ‘Kijk, heren, zo dien ik nou Zijne Majesteit.’ ‘Uitstekende handel,’ antwoordt iedereen, ‘niet laten schieten, onmiddellijk alles naar Aldeia Galega transporteren en hem twintigduizend cruzado’s uitbetalen.’ Zo gezegd, zo gedaan. Rechters en schouten langs de rijkswegen in Alentejo krijgen strikte orders lastdrijvers te arresteren en beslag te leggen op slachtvee; alles wordt stipt uitgevoerd en tot aan Elvas eet iedereen alleen maar stokvis. Daar, in die grensstad, wordt de vis natgemaakt om zwaarder te worden en opgeslagen in de pakhuizen, behalve bedorven nu ook nog doorweekt, en de tweede dag al is het in de hele stad niet meer te harden van de stank. De soldaten weigeren hem te eten en zelfs de honden rennen ervoor weg. En als iemand dit niet voor mogelijk mocht houden, dan kan het best dat het hem zelf overkomen is.
Vertelt u mij nu maar eens, heren doctoren, of dit diefstal is of een aalmoes aan Zijne Majesteit. In de Raad wordt het etiket dienstverlening erop geplakt, in Elvas heet het een verliespost, en er zijn maar weinig letters nodig om het de naam te geven die het verdient, namelijk doodgewoon diefstal. Maar wie heeft er gestolen? Daarover bestaat de grootste twijfel. De snaak die de tweeduizend cruzado’s heeft opgestreken vindt dat hij niets misdaan heeft; en op grond van de cijfers is hij uiteindelijk degene die door weinig te nemen veel heeft gestolen, want hij gaf de gelegenheid om zonder enig profijt twintigduizend cruzado’s van de koning te laten vervliegen. Ik zou niet graag zijn ziel zijn in het uur van zijn dood.
(Hoofdstuk 7)
Athenaeum-Polak & Van Gennep 2010
Vertaling Harrie Lemmens
Tekening Zuca Sardan
Foto Ana Carvalho
Leave a Reply