Een kanttekening bij een zin van Saramago
Yves van Kempen is schrijver, van onder meer ‘Meester! Meester!‘, over zijn jarenlange ervaringen in het middelbaar onderwijs, en van een gids voor leesclubs. Verder werkte hij als literatuurrecensent bij De Groene, leidde hij jarenlang het literair magazine Bzzlletin en geeft hij sinds jaar en dag adviezen aan uitgevers. Eerder schreef hij al een stuk over Porto voor Zuca-Magazine.
De literatuur van een land wordt gemaakt door schrijvers, de wereldliteratuur door vertalers. Het is een fonkelende waarheid, dit van Nobelprijswinnaar José Saramago geleende motto van Zuca-Magazine. En het is een terecht saluut naar de vertalers van literaire werken. De zin herbergt de grote betekenis die vertaalwerk in essentie heeft, niet alleen voor het literaire bedrijf zelf, maar vooral voor de verspreiding van ‘s werelds cultuurgoed. Wat misschien op herhalingswerk mag lijken in de schaduw van het origineel, krijgt in Saramago’s woorden zijn werkelijke draagwijdte. Dankzij het korps van competente vertalers slaat literatuur een brug tussen volkeren. Zij zijn de verbale bruggenbouwers tussen elkaars vreemde taaldomeinen en afwijkende culturen. Ze ontsluiten een niet-eigen culturele wereld en vitaliseren daarmee de eigen cultuur.
Hoe dat ambacht van vertaler eruit ziet, blijft bij Saramago’s uitspraak in de coulissen verborgen. Een vertaalklus is niet zomaar een vracht zinnen overboeken van de ene, de vreemde, naar de andere, de eigen taal. Vertalen behelst de kunst van de metamorfose, de krachttoer van het in één beweging scheppen en herscheppen. De inzet. De creatie van een artistieke prestatie met een eigen autonomie, een evenwaardig equivalent van het oorspronkelijke tot stand brengen. Van de demiurg van dit proces vraagt dat de spiritualiteit, de vindingrijkheid en alomvattendheid van een taalalchimist. Iemand die de weg weet in de disciplines die zich in de inhoud aandienen. Op momenten zal hij linguïst moeten zijn, encyclopedist, historicus of psycholoog, filosoof, etymoloog of grammaticus. Voorts iemand die creatieve oplossingen verzint voor onvertaalbare woorden en voor particulier taalgebruik. En dan moet ook nog eens rekening worden gehouden met de prosodie, dus de stijl, het tempo, het ritme en de melodie van het geschrevene. Beweerde ik zo-even dat vertalers bruggenbouwers zijn ? Maar dan toch zeker ook duizendpoten.
Leave a Reply