“Het zijn geheimen, vooral die van de donkerste soort, die mensen nader tot elkaar brengen”. Aldus Rogério, hoofdpersoon in de debuutroman Autismo van Valério Romão, die in 2012 verscheen bij uitgeverij Abysmo en in Portugal een groot succes was.
Valério Romão (1974, Clermont-Ferrand) werd geboren in Frankrijk als kind van Portugese ouders afkomstig uit Tavira. Toen hij 10 jaar oud was, keerde het gezin terug naar Portugal. Valério studeerde filosofie en debuteerde op zijn 39e als schrijver met de roman Autismo. Kort daarna volgde O da Joana (2013), dat samen met de debuutroman en het binnenkort verwachte Alzheimer het drieluik Paternidades Falhadas (Mislukt vaderschap) vormt. Behalve romans heeft Valério Romão ook verhalen (Da Família) en toneelstukken geschreven. Daarnaast publiceert hij regelmatig in het literaire tijdschrift Granta.
Autismo gaat over een autistische jongen, Henrique, zijn ouders, Rogério en Marta, en zijn grootouders. Henrique heeft een ongeluk gehad en is met spoed naar het ziekenhuis gebracht. Terwijl de hele familie in de wachtkamer van de spoedafdeling angstige uren doorbrengt omdat niemand kan vertellen wat er met Henrique is gebeurd, schetst de schrijver een vlijmscherp beeld van de betrokkenen en hun onderlinge relatie. Dat doet hij aan de hand van een gedetailleerde beschrijving van gebeurtenissen uit het verleden, de gedachten van de personages of de gesprekken die zij voeren – telkens vanuit een ander perspectief. Het wordt pijnlijk duidelijk dat deze mensen worstelen met zichzelf en met elkaar, maar vooral ook met hun onmacht ten aanzien van de situatie van Henrique. De spanning en frustratie van de karakters in dit beklemmende verhaal, dat tot een verrassende ontknoping komt, zijn bijna tastbaar. Typisch Romão: zet een paar familieleden bij elkaar in een kleine ruimte en kijk wat er gebeurt. Ook de verhalenbundel Da Familia (Abysmo, 2014) gaat over intense, pijnlijke of absurde familiesituaties. 
Valério Romão wil het alledaagse leed van mensen beschrijven: “Dit soort dingen gebeuren, maar het zijn onderdelen van het leven waar mensen liever niet over praten of niets over willen horen.” In Autismo wilde hij het verschijnsel autisme bewust niet vanuit een medische hoek belichten, maar vanuit het perspectief van een vader die gebukt gaat onder het feit dat zijn zoon autistisch is – een autobiografisch gegeven. “Ik wilde er geen emotioneel relaas van maken”, aldus Romão. “Maar ik wilde wel de rauwe werkelijkheid beschrijven. De ervaringen van de ouders van een kind met autisme vormen een verhaal dat verteld en geschreven moest worden.” Autismo werd vertaald in het Frans en in 2016 genomineerd voor de Franse literatuurprijs Prix Femina.
Hieronder een fragment, waarin de vader van Henrique te horen krijgt dat zijn zoon niet is zoals de andere kinderen in het kinderdagverblijf.
“Kijk, Henrique is hier sinds – en ze bladert door een stapel papieren op zoek naar een datum – sinds 2001, september 2001, hij is een lief ventje, een schatje, we hebben geen omkijken naar hem, behalve wanneer hij niet lekker is, maar dat gebeurt zelden. Telkens wanneer ik hem zie met zijn verzorgster – die hem behandelt alsof hij haar eigen kind is – dan heeft hij het naar zijn zin, dan scharrelt hij rond over de vloer en is hij druk in de weer met zijn speelgoed, dan zie ik dat hij gelukkig is, en dat is het belangrijkste, nietwaar, dat hij gelukkig is in ons kinderdagverblijf?
Zeker, dat is het allerbelangrijkste.
Nou, gelukkig ís hij, dat kan ik u – o sorry, jij – verzekeren. Ik kan je ook verzekeren dat zijn verzorgster, Amélia, heel goed is met kinderen en heel lief, buitengewoon lief. In het verleden hadden we wel eens problemen met onze verzorgsters, omdat ze zich niet aan de regels hielden of omdat ze dachten dat kinderen verzorgen een gemakkelijke manier is om geld te verdienen zonder dat je er iets voor hoeft te doen, enfin, je snapt wat ik bedoel, in alle branches heb je mensen die er de kantjes van af lopen, maar dit jaar hebben we echt een goed team, onze meisjes, zoals ik ze graag noem, zijn heel competent en heel zorgzaam, voor dit werk moet je in de wieg gelegd zijn, niet iedereen kan goed met kinderen omgaan, dat blijkt ook uit het nieuws, misschien heb je het gisteren op het journaal gezien, kinderen die door hun eigen ouders worden geslagen, vreselijk, dat had je zelfs in de tijd van Salazar niet, wat een monsters zijn mensen toch tegenwoordig, ja, je moet goed oppassen aan wie je je kinderen toevertrouwt, maar gelukkig kan ik je zeggen dat ik mijn eigen kind – als ik er eentje zou hebben van de leeftijd van die van jou – hier gerust zou durven achterlaten, zonder bang te zijn dat hem iets zou overkomen, en dan bedoel ik iets anders dan de normale dingen die gebeuren wanneer kinderen leren lopen, zoals tegen een kast aanbotsen of omver kukelen op de grond, waarna ze meteen opgepakt en getroost willen worden want daar zijn ze goed in, die kleintjes, dat hebben ze dondersgoed in de gaten, mij maak je niks wijs, ik zit meer dan twintig jaar in het vak en ik heb er nog nooit één gezien die dat niet al van jongs af aan in de smiezen heeft, zeker wanneer de ouders het niet zo nauw nemen met de opvoeding. Maar even terug naar waar we gebleven waren – sorry, maar mijn hoofd loopt om in deze tijd van het jaar, al die jaarverslagen en beoordelingen, en als ik me al kan concentreren dan is het niet langer dan vijf minuten, ik ben net een vogeltje dat bij het minste of geringste geluid opschrikt, dan vergeet ik wat ik aan het doen was, vorige week nog … – O, sorry, zie je wel? Daar ging ik alweer! Ha ha ha ha ha, laten we er maar om lachen, dat is de beste remedie.
Toen ze uitgelachen was, keek de teamleidster verwachtingsvol naar haar gesprekspartner, in de veronderstelling dat hij, uit fatsoen of omdat hij de grap wel kon waarderen, met haar mee zou lachen. Maar toen ze zag dat de man die voor haar neus zat niet bepaald meewerkte, sloeg ze met haar hand op tafel en vervolgde ze haar betoog,
Goed, we zijn hier om over Henrique te praten, maar daar is nog niet veel van terechtgekomen, nietwaar? Waar zal ik beginnen? Zoals ik al zei, gedraagt Henrique zich voorbeeldig en zijn we echt heel trots op hem en blij dat hij hier is, maar zoals ik ook al zei, heb ik hem een poosje geobserveerd en daarbij zijn me een paar dingen opgevallen die ik met je wil bespreken.
Naarmate de teamleidster van het kinderdagverblijf dichter bij de kern van de zaak kwam, begon Rogério heen en weer te schuiven op zijn stoel. Hij sloeg zijn benen over elkaar, liet zijn kin op zijn hand steunen en deed alsof hij heel relaxed was, maar al gauw viel hij door de mand omdat hij zijn wenkbrauwen optrok in een grote frons, waarbij de rimpels op zijn voorhoofd net een stel golven leken die elk moment over elkaar heen konden rollen.
Begrijp me niet verkeerd. Ik ben geen kinderarts, wat ik ga zeggen is gebaseerd op mijn eigen ervaring met kinderen in de loop der jaren.
Oké, vertel!
Ze glimlachten allebei, hoewel die glimlach, op dat moment, niet betekende dat het ijs gebroken was. Integendeel.”
Inleiding en vertaling Marilyn Suy
Portretfoto Miguel Manso
Leave a Reply