In 2019 publiceerden we vier korte teksten van Gonçalo M. Tavares over utopie, met foto’s van Ana Carvalho, een korte reprise van een fototentoonstelling over dit eeuwige thema in Cascais, in 2016, het jubileumjaar van Utopia van Thomas More. Sinds begin mei is een nieuwe versie van die tentoonstelling te zien in Parijs, in het Maison du Portugal. Nog tot het eind van deze maand. We publiceren hier de mooie openingswoorden van Dorien Kouijzer. En uitgeverij Ibis II maakte een door de jonge Vlaamse ontwerpster Laura Uhlmann prachtig vormgegeven boek van de foto’s en teksten dat u, net als Um mundo – Een wereld, respectievelijk voor 20 en 15 euro kunt bestellen via harrie@zucamagazine.nl.
Ana Carvalho werd geboren in Porto en woont in Almere, maar ze voelt zich even goed thuis in Berlijn, Lissabon, Rio de Janeiro en Brussel. Ze was al jarenlang actief als literair vertaalster, toen ze een andere passie dan het geschreven woord ontdekte: de fotografie, waarbij voor haar vooral het grafische element telt. Dankzij tientallen tentoonstellingen die ze sinds 2009 in diverse Europese steden heeft gehouden is ze inmiddels vooral bekend als ‘grafisch fotografe’. De thema’s van die exposities gaan van architectuur tot het beeld van de vrouw en de grote Europese steden, en ze laat zich vaak inspireren door romans en gedichten, zoals ook de lezers van literair tijdschrift Zuca-Magazine weten en waarderen. Die relatie tussen haar oeuvre en literatuur, haar andere wereld, is vanaf het begin altijd sterk gebleven.
Sinds haar debuut maakt Ana Carvalho indruk door haar gave dingen in de stad op te sporen waaraan voorbij- of waarop neergekeken wordt, en momenten, een sfeer of een bijzonder licht vast te leggen. In al haar foto’s verandert ze de werkelijkheid, zoekt de grenzen daarvan op. Hoewel het uitgangspunt doodgewone objecten zijn, heeft haar werk vaak iets irreëels. Na zo in een tijdsbestek van zestien jaar duizenden momentopnamen te hebben vastgelegd en zich te hebben bekwaamd in de grafische techniek, heeft Ana een geheel eigen stijl ontwikkeld. In alle vrijheid heeft ze haar manier gevonden om een hoog esthetische vorm te geven aan wat ze ziet en wat haar be- en verwondering wekt.
Behalve in boeken en catalogi zijn de bewerkte foto’s van Ana Carvalho te zien op omslagen van in het Nederlands vertaalde Portugeestalige boeken. En zij geeft een visuele identiteit aan Zuca-Magazine, het Nederlandse tijdschrift dat gewijd is aan Lusitaanse literatuur.
Voor het Maison du Portugal heeft ze in 2020 de tentoonstelling Het uurwerk van de ziel samengesteld, geïnspireerd op Fernando Pessoa’s Boek der rusteloosheid, en in 2022 La femme plurielle, een verzameling foto’s die de grote vrouwelijke diversiteit weergeven.
Vandaag openen we hier de derde tentoonstelling met werk van Ana Carvalho in het kader van de Frans-Portugese samenwerking, en ik denk dat u bij het binnenkomen in deze zaal, nog voor u iets gedetailleerd had gezien, onmiddellijk overrompeld werd door de felle kleuren en de indrukwekkende vormentaal.
Net als voor De meervoudige vrouw heeft Ana voor Utopia-Utopie een keuze gemaakt uit de foto’s in haar archief. Ditmaal werd ze geïntrigeerd door het utopistische aspect van bepaalde foto’s die ze in verband bracht met de inhoud van het boek Utopie van Thomas More. De visuele elementen heeft ze zodanig gearrangeerd dat de driehoek realiteit-utopie-dystopie een nieuw paradigma wordt. Een aantal elementen heeft ze wel vier of zelfs acht keer weergegeven en ze heeft alle kleuren feller gemaakt om een optimaal licht-schaduwcontrast te verkrijgen. En net zoals Charlie Chaplin in Modern Times deed, laat Ana Carvalho zien dat een verdichte of uitvergrote werkelijkheid aan de toekomst doet denken en ons naar de utopie of – helaas – naar de dystopie leidt.
Dat dystopische aspect wordt nog eens onderstreept door de Portugese schrijver Gonçalo M. Tavares, die op haar verzoek de puntige teksten schreef die de foto’s begeleiden. Met name wanneer hij opmerkt dat de utopie tegenwoordig een technologisch jasje krijgt, wat volgens hem betekent dat we het opgegeven hebben het menselijke aan ons te veranderen. In dezelfde geest noemt hij de Europese moraal een machinemoraal. Ana wijst in haar inleiding op het onafscheidelijke begrippenpaar utopie-dystopie en beschrijft de utopie als de idee van een hoop die altijd overschaduwd wordt door een dreiging. De twee enige concrete foto’s, van een ketting en een trap, duidelijk symbolische voorwerpen, gaan rechtstreeks in de richting van de dystopie.
De kleuren, de levendigheid en de diversiteit van het hier tentoongestelde fascinerende (foto)grafische werk laten ons echter vrij in hoe we ze willen duiden. De foto’s verrijken onze verbeelding, de utopie die we in ons hoofd hebben voordat die laatste in woorden, in taal wordt gevangen. Per slot van rekening heeft de wereld van vormen en kleuren net als die van muziek zijn eigen taal.
Of u nu naar utopie of naar dystopie neigt bij het bezichtigen van deze originele tentoonstelling, ik wens u toe dat u het met hetzelfde plezier en dezelfde vrijheid doet als Ana Carvalho had toen ze haar samenstelde.
Leave a Reply