Zon & Zeer – Vertaalverlangen (saudade)

Door Harrie Lemmens

Niet alleen in mijn hoofd maar ook in de werkelijkheid buiten mij (ja, die bestaat ook) spring ik de laatste maanden van Amsterdam naar Lissabon, van Lissabon naar Berlijn en van Berlijn naar Brussel. Om boeken te promoten, mijn eigen boeken, De Muur voorbij – Berlijnse fado, mijn verblijf in de DDR begin jaren tachtig, waar het Portugees voor mij begon, en Luz de Lisboa – a cidade aos olhos de um holandês, de Portugese vertaling van Licht op Lissabon – stadsverhalen. Vliegtuig in, map uit; trein in, bestand uit; auto in, agenda uit. Boeiend en vermoeiend. Aangenaam en onrustig. Rusteloosheid ligt op de loer en ik ben Bernardo Soares niet.

Tussen die jachtige bedrijven door moet er ook vertaald worden, Het mensenschip van Autran Dourado, een boek over jacht en vangst. Jagen en vissen. Een klopjacht en een mensenvangst. Als een echo van de jachtige promotiebedrijven die ook het vertalen zelf opjaagt. Terwijl vertalen rust vereist, de rust om een nieuwe taal te verzinnen voor het Portugees van Autran Dourado, dat zich, door de literaire citaten die de schrijver met de piekergedachten van zijn personages verweeft, uitstrekt over diverse tijden en taalregisters.

Het construeren, vormgeven van die nieuwe taal is niet alleen de ziel, maar ook de charme van het vertalen. ‘Vertalen is bedwelmend, ik raak in een soort roes en het kost me telkens moeite om op te houden,’ schrijf ik in De Muur voorbij over mijn ploeterpogingen om Duits te maken van Couperus’ Van oude mensen de dingen die voorbijgaan. Een prachtig proces is het, die omvorming, of overdracht. Dat verzinnen van wat al bestaat. Verderop in het boek schrijf ik, naar aanleiding van De onkwetsbaren van Christoph Hein: ‘Ik voel me steeds meer thuis in de taal van Hein. Dat vind ik een van de mooiste dingen van vertalen: de eerste twintig pagina’s gaan moeizaam, je moet eraan wennen, het is een vreemde die schrijft en jij bent een medium en je moet dat overbrengen. Geleidelijk wordt het dan je eigen taal, wordt het je eigen boek, worden het bij wijze van spreken je eigen gedachten die tot uitdrukking moeten worden gebracht.’

Bij wijze van spreken, niet echt, want dan gaat het fout. Wees dus niet bang, Autran, ik kom steeds terug en laat jou niet verdwijnen achter mijn verzinsels. Daarvoor ben je mij te dierbaar.

Doem-me a cabeça e o universo.
Mijn hoofd en de wereld doen zeer.
Fernando Pessoa 

Um novo sol já vai raiar.
Een nieuwe zon zal stralen.
Vinicius de Moraes

Foto Ana Carvalho