Onlangs verscheen bij uitgeverij Koppernik Regentijd, de tweede roman van José Eduardo Agualusa, uit 1996, waaruit we hieronder een fragment publiceren. Over een dichteres en een jonge journalist die de onafhankelijkheid van Angola helpen vorm te krijgen. Over de weg naar die onafhankelijkheid en over een zwarte bladzijde in de geschiedenis van het jonge land: de zuivering binnen de bevrijdingsbeweging c.q. (over)heersende partij MPLA, de volksbeweging voor de bevrijding van Angola. Over geweld en moed. Gebaseerd op vele gesprekken die de schrijver had met overlevenden. Maar: ‘Niets is zo waar dat je het niet zou verzinnen,’ luiden de laatste woorden van een andere roman van Agualusa, De vrouwen van mijn vader. Wees dus op uw hoede als u dit boek leest.
Die nacht droomde Lídia over de zee. Een diepe, doorzichtige zee vol trage wezens die gemaakt leken van hetzelfde weemoedige licht als je hebt in de schemering. Lídia wist niet waar ze was, maar ze wist wel dat die wezens kwallen waren. Terwijl ze wakker werd zag ze ze nog door de muren van haar kamer heen glippen, en toen moest ze denken aan haar oma, dona Josephine do Carmo Ferreira, alias nga[1] Fina Diá Makulussu, beroemd droomduidster. Volgens de oude vrouw stond dromen over de zee gelijk aan dromen over de dood.
Het eerste wat ze zag toen ze haar ogen opende was de tijd op de grote wandklok: twintig over twaalf. Angola was dus al twintig minuten onafhankelijk, dacht ze, en ze verbaasde zich over het feit dat ze in dat bed lag, in het oude huis in Ingombotas[2]. Wat deed ze hier, in het centrum van Luanda, wat deed ze in dit land? Een zinloze vraag die haar dag in dag uit kwelde.
Maar op dat moment had de vraag wat ze daar deed een andere betekenis.
Haar hoofd was helder en ze voelde niets, noch de verbittering van een verliezer, noch de euforie van een overwinnaar (die nacht was ze het allebei). Het is de nacht van de sprinkhaan, dacht ze, en ze zag zichzelf als pasgeboren baby met een grote bidsprinkhaan op haar borst.
Toen ze klein was, had de oude Jacinto haar dat verteld: ‘Vlak na je geboorte zag je moeder toen ze naar je keek een enorme bidsprinkhaan op je borst zitten.’ Lang daarna herinnerde oma Fina haar aan het voorval en zei: ‘Het leven zal jou verslinden.’
Oma Fina was die maand honderdvijf geworden, maar ze was nog even fris en fit als altijd. Lídia geloofde alles wat ze zei, ook haar voorspellingen. Heel even dacht ze erover haar te wekken en haar droom te vertellen, maar ze deed het niet, had er de kracht niet voor. Ze ademde diep de met kikombo-parfum[3] doordrenkte lucht in en voelde zich lichter. Een ver en vet rumoer drong haar oren binnen; ze kon de geluiden niet van elkaar onderscheiden maar wist dat het ging om geweerschoten, ontploffingen en kreten van pijn, woede en euforie. Eén en al razernij, maar er moest ook liefdesgekreun tussen zitten, geblaf van honden en het bonzen van harten. Lídia dacht aan Viriato da Cruz, dacht aan de dood, dacht aan het leven, dat buiten de dichte ramen van haar slaapkamer doorging. Ze ging rechtop zitten, stak haar hand uit naar het nachtkastje en pakte een langwerpig zwart notitieboekje, zo een waarin kruideniers met potlood hun dagomzet noteren.
‘Buiten voltrekt zich het leven,’ schreef ze. Ze streepte de zin door en schreef: ‘Buiten voltrok zich het leven / in zijn volle ruwe schittering.’
Daarna omcirkelde ze de twee versregels en voegde er de datum aan toe: 11 november 1975[4].
2
Op het Plein van de Eerste Mei sprak de president de menigte toe. Kort voor hij het podium had beklommen, was er een jonge officier uit een jeep gesprongen om een boodschap over te brengen van commandant Jacob Caetano, beter bekend als Onsterfelijk Monster. De toestand was kritiek: de Zuid-Afrikaanse kolonnes waren achthonderd en zoveel kilometer opgerukt, ze hadden het hele zuid- en centrumfront verpulverd en maakten zich op om het stadje Novo Redondo in te nemen. In Kifangondo, zo dichtbij dat je als de wind aantrok op het plein het nerveuze ratelen van de mitrailleurs kon horen, vochten Cubaanse militairen zij aan zij met de troepen van de FAPLA tegen Portugese ex-commando’s, reguliere troepen van het Zaïrese leger en guerrillastrijders van Daniel Chipenda en Holden Roberto.
Lichtkogels trokken strepen door de nacht en niemand kon zeggen of die bij de feestelijkheden of bij het oorlogsgeweld hoorden. De hemel boven de stad was veranderd in een immense hinderlaag. Het lot van Luanda was zo onzeker dat veel delegaties die waren uitgenodigd voor de plechtigheden toch maar niet waren gegaan, met inbegrip van de Sovjet-Unie.
De president sprak drie kwartier. Toen hij klaar was, hield het plein heel even de adem in. De president stond daar kaarsrecht in zijn blauwe pak, met doffe ogen achter zijn dikke brillenglazen en het trieste – of ironische? – lachje van altijd om zijn mond. Hetzelfde lachje als waarmee hij vier jaar later opgebaard zou worden.
Het hele plein hield dus even de adem in. Zo stel ik me de scène tenminste voor (ik was er zelf niet bij). De kleine gestalte van de president midden op het podium en om hem heen een donkere massa van soldaten, genodigden en hoogwaardigheidsbekleders van het regime. Daartegenover op dat moment van stilte het anonieme volk.
En toen brak de menigte uit in geschreeuw en stormde wild juichend naar voren, terwijl de cavalerie in beweging kwam om de tribune te beschermen. Voorover in haar bed van kikombo planken, had Lídia Ferreira het gevoel dat haar kamer overspoeld werd met wild gedrang en dat de arm van de zee opnieuw tot bij haar reikte.
______________________
[1] Nga: afkorting van nganga, ‘mevrouw’.
[2] Ingombotas: wijk in Luanda.
[3] Kikombo: hout waarvan bedden werden gemaakt omdat men geloofde dat de sterke geur ervan wantsen weghield.
[4] 11 november 1975: dag waarop de Angolese onafhankelijkheid werd uitgeroepen.
Regentijd (Estação das chuvas)
José Eduardo Agualusa
Vertaald door Harrie Lemmens
Uitgeverij Koppernik, 2022
264 blz.
Foto Ana Carvalho
Leave a Reply