Jan Oldenburg – Wendels strooptocht

Wendel verzamelt boeken. Teksten van auteurs uit de regio van de Amazonedelta. Overleden auteurs, soms, maar ook de nog levenden hebben zijn belangstelling. Ik zag hem bij een stelling van de tweedehandsboekwinkel van Sergio. Die zoals elke zondag bij het bruggetje op het Plein van de Republiek een deel van zijn handelsvoorraad naar buiten had verplaatst. Om meer publiek te trekken, want het winkeltje in de galerij wordt niet druk bezocht. O ja, er staan best interessante titels in de schappen daar. Veel studieboeken, dat wel, maar Sergio heeft toch ook regelmatig een aardig aanbod van titels van regionale auteurs. Schrijvers die het bijna tot de nationale canon haalden. Dat zijn er niet zoveel, dat is een geluk voor Wendel. Hij hoeft zich niet te beperken tot die paar bekende schrijvers en kan ook van mindere goden teksten verzamelen. En het lukt hem; als ik hem zo hoor praten, krijg ik de indruk dat alle wanden van de kamer waar hij woont bezet moeten zijn met boeken. Ooit houdt het op natuurlijk, dan is zijn verzameling compleet. Dan hoeft hij alleen nog maar de presentaties van nieuwe boeken af te lopen om zijn collectie op peil te houden. Makkelijk te doen. Titels van regionale schrijvers worden ondergebracht bij regionale uitgevers. Landelijke uitgevers doen er maar zelden aan mee: die hebben sinds mensenheugenis een voorliefde voor auteurs uit São Paulo en Rio de Janeiro. Uit Minas Gerais, desnoods, maar schrijvers uit de Noordelijke deelstaten zijn welhaast taboe. Toegegeven, een enkeling komt door de barrière, Milton Hatoum bijvoorbeeld. Maar die komt uit de andere kant van het Amazonegebied en is daar al jaren geleden vertrokken. Emigratie als voorwaarde voor landelijke bekendheid! Een treurig gegeven eigenlijk. Om over internationale bekendheid maar te zwijgen. Hoeveel van de schrijvers uit deze streken zijn er vertaald? En naar het Nederlands? Ik ken er één. Eéntje maar. Het boek “Maria van alle rivieren” van Benedito Monteiro is decennia geleden in Nederland te krijgen geweest (vertaling van Marcel Hazeu: 1996, De Prom, ISBN 9789068014594). Die vertaling schijnt zo af en toe nog wel eens op te duiken in de tweedehandswinkels. Niet in die van Sergio, uiteraard. Daar verschijnt maar zeer zelden een boek in een andere taal dan het Portugees …. Maar ik heb daar wel het origineel van “Maria van alle rivieren” weg kunnen halen.

Dat was ook het moment waarop ik Wendel voor het eerst in levenden lijve zag. Net als nu had hij een papieren tasje van de uitgeverij van de Federale Universiteit bij zich. Er zitten nu andere boeken in, en ze lijken niet allemaal van die uitgeverij te komen. Wat dan betekent dat zijn collectie nog lacunes vertoont. En dat blijkt al gauw: het antwoord op mijn vraag wat hij van Edilson Pantoja vindt blijft uit. Edilson is een onbekende grootheid voor Wendel. Voor mij niet. Voor mij is hij de beste prozaïst uit de regio, het zou me een plezier zijn om zijn beide boeken te vertalen! Maar alles klopt altijd, alles is verklaarbaar: Wendel bouwt zijn collectie op als deel van zijn studie. Hij schrijft zelf gedichten en probeert in de boeken van collega’s en voorgangers een grootste gemene deler te vinden die het Amazonegebied zou kunnen typeren. Een lastige opgave, juist omdat alle betere schrijvers het gebied verlaten en invloeden van andere streken ondervinden. Daar is geen ontkomen aan, zei Wanda, de dochter van Benedito Monteiro me. Zij schrijft zelf ook gedichten en is naar Rio de Janeiro verhuisd om daar wat meer met literatuur te kunnen leven. Af en toe komt Wanda terug, voornamelijk om met andere schrijvers en liefhebbers van boeken te praten. En dan blijkt dat ze gelijk heeft: haar gedichten zitten vol “carioca” (naam voor wat uit Rio de Janeiro komt) invloeden. Het mystieke, het bovennatuurlijke waar het Amazonegebied vol van is, is weliswaar niet helemaal verdwenen uit haar teksten, het is aangepast aan het wereldse, grootstedelijke van Rio. 

Het omgekeerde, een schrijver die is weggegaan en weer terugkeert naar het gebied, komt zelden voor. Maar wanneer het gebeurt, betreft het wel een schrijver die bijna op de nationale canon staat: Dalcídio Jurandir. En het is gelijk een hype. Iedereen die iets met literatuur heeft praat erover: de nieuwe uitgave van zijn volledige werk. Interessant? Jazeker, deze man heeft het eiland Marajó een karakter gegeven, het leven in een minder ontwikkeld gebied beschreven. De tien romans die de serie “Extremo Norte” vormen zijn plotseling bron van allerlei universitaire studies. Het initiatief van – weer – een regionale uitgeverij heeft succes gehad. Wendel kan zijn strooptochten voortzetten.

Tekst Jan Oldenburg
Foto Ana Carvalho