Door Harrie Lemmens
‘En zij getuigden dat ze een wit kruis in de lucht zagen met de heilige apostel Jacobus en talrijke bewapende en wit geharnaste ridders, die hen afslachtten, en hun nederlaag was zo totaal en dodelijk dat het een groot wonder was.’
Woorden van de Kongolese koning Dom Afonso in een brief uit 1512 aan de Portugese vorst Dom Manuel, waarin hij uitlegt hoe hij zes jaar tevoren met de hulp van bovennatuurlijke, lees christelijke krachten zijn broer heeft verslagen in de strijd om de heerschappij over het Afrikaanse rijk.
Mythe of werkelijkheid, wat maakt het uit als het helpt te verklaren hoe je een oppermachtige vijand kunt trotseren en verslaan? Het is niet de enige keer dat er teruggegrepen wordt op zulke bijstand. Ook door oppermachtige vijanden.
Portugal zelf doet er bijna een smekend beroep op wanneer zesenzestig jaar later de jonge koning Dom Sebastião in de Noord-Afrikaanse woestijn een smadelijke nederlaag lijdt tegen de Moren en spoorloos verdwijnt. Hij zal, zo is de rotsvaste overtuiging, in nevelen gehuld terugkeren en het land niet alleen bevrijden van het Spaanse juk maar ook in ere herstellen.
O Desejado heet de roekeloze jongeling sindsdien, ‘de Verbeide’, en sommige mensen kijken nog steeds vol verwachting naar de oceaan wanneer een zeevlam oprukt en de kustlijn in ondoordringbare mist hult.
Gisteren zag het ernaar uit dat de Verbeide een ander buitenaards voertuig had gekozen voor zijn glorieuze wederkeer. Traag schoof er een gelig rode laag over Porto, alsof engelenhanden een tapijt uitrolden. Helemaal vanuit Lissabon, bleek later, toen we met de auto afzakten naar het zuiden (de niet minder mythische koning Dom Afonso Henriques achterna, die Portugal in de twaalfde eeuw bevrijdde van het juk van de Moorse bezetter, maar dat is weer een ander verhaal).
Zou Dom Sebastião het vliegend tapijt uit de Moorse sprookjeswereld hebben uitgekozen voor zijn glorieuze comeback en Portugal als een bejubelde vorst opnieuw betreden? Morgen weten we het, vooralsnog moeten we het stellen met zijn onverantwoorde ondergang in een soort veldslag als Fernando Pessoa beschrijft in dit sonnet:
Met het strijken van de vlag en de banier
en ’t zwijgen der bazuinen in de avondstond,
leek de nederlaag een kolkende rivier
van het kwaad die alle bataljons verslond.
De dwaze koning had soldaat en officier
zonder opdracht uitgezonden naar het front.
Water in het zand gegoten door een ondier.
Iedereen gesneuveld, spoorloos, zonder grond.
De nacht daalt over het slagveld, dat het noodlot
woest en leeg gemaakt heeft door de dood.
De waanzin krijgt een huiveringwekkend slot.
In het eerste maanlicht stralen nu de standaards
op het troosteloze slagveld na de doodsnood
een heraldiek debacle uit van dwaze onnozelaars.
Uit Fernando Pessoa, Een spoor van mezelf, De Arbeiderspers 2019
Het begincitaat is uit: Harrie Lemmens, De vorst, de soldaat en de reiziger, Atlas 2007
Doem-me a cabeça e o universo.
Mijn hoofd en de wereld doen zeer.
Fernando Pessoa
Um novo sol já vai raiar.
Een nieuwe zon zal stralen.
Vinicius de Moraes
Foto Ana Carvalho
Foto Ana Carvalho
Leave a Reply