Door Harrie Lemmens
Kijkt u weleens omlaag als u op straat of trottoir loopt? Dan hebt u beslist al ooit een putdeksel gezien (niet op stappen, maant het bijgeloof), zo’n ronde plak gietijzer. De kans is groot dat daar Weegels Weert op staat, de fabriek waar mijn vader werkte en waar ik als kind vaker kwam. Dé betonspecialist van Nederland, die door heel Nederland de buizen en kolken leverde voor afwatering en riolering. De gietijzeren deksels kwamen uit een fabriek iets verderop in de straat, De Globe (beide bedrijven bestaan niet meer, de zeis van tijd en kapitaal maait genadeloos).
IJzer en beton, twee gouden woorden die je ook met elkaar kunt samenvoegen. Dan krijg je ‘gewapend beton’, een combinatie die in mijn onschuldige kinderoren de magische klank van revolverschoten en ontploffingen had en beelden opriep van de cowboys die ik naspeelde en de onderofficieren in opleiding die angstaanjagend gecamoufleerd door de greppels van mijn kerkdorp slopen.
Ik was niet de enige die ‘gewapend beton’ zo opvatte, merk ik nu, zes decennia later, in boekhandel LER in de wijk Campo de Ourique in Lissabon.
‘Kom,’ zegt de vriendelijke verkoopster, ‘dan zal ik het u laten zien.’ Ze heeft ons zojuist verteld dat haar zaak kan bogen op een bijzonder verleden toen Portugal nog in de wurggreep van corporatist Salazar zat en de boekenwereld te kampen had met de spiedende ogen van de jachthonden van de pide, de geheime controledienst, en we volgen haar naar de kelder. Daar is een permanente tentoonstelling ingericht van titels die tegen de betonnen muur van de censuur opbotsten, omdat ze een gevaar voor het gezag of de goede zeden vormden.
Soms schoot dat hilarisch door: ‘Moet je dit boek bijvoorbeeld zien. Uit Brazilië. Manual do concreto armado, over het maken en gebruiken van gewapend beton. Staatsgevaarlijk, terroristisch, oordeelden de toezichthouders.’
LER verkocht de verboden titels toch, die werden opgeslagen achter een dubbele wand. Een achterhuis voor boeken, niet op zolder maar in een kelder.
Hoever de waanzin van censuur kan gaan. Wees dus op uw hoede, of, zoals de Amerikaanse schrijver Cormac McCarthy zijn roman Suttree afsluit:
Ergens in het kreupelhout langs de rivier loert de jager, en in het golvende koren en de gekanteelde drukte van de steden. Zijn werk ligt overal en zijn honden worden nooit moe. Ik heb ze in een droom gezien, kwijlend en wild, de ogen gek van de honger naar aardse zielen. Ontvlucht hen.
Doem-me a cabeça e o universo.
Mijn hoofd en de wereld doen zeer.
Fernando Pessoa
Um novo sol já vai raiar.
Een nieuwe zon zal stralen.
Vinicius de Moraes
Foto Ana Carvalho
Foto Ana Carvalho
Leave a Reply