Door Harrie Lemmens
Toen Dulce Maria Cardoso eind november 1975 halsoverkop met haar ouders Luanda, de hoofdstad van het net onafhankelijk geworden Angola ontvluchtte, voelde ze zich als elfjarig meisje ontheemd, zeker in Trás-os-Montes, waar haar ouders haar naartoe stuurden (zie hier). In de kolonies bestond meer vrijheid dan in Portugal, en ook meer rijkdom en luxe.
Zo was coca-cola volledig ingeburgerd, terwijl het moederland het nog altijd moest stellen zonder dit wondermiddel van de Amerikaanse apotheker John Pemberton. Pas op 4 juli 1977 verkoopt een winkel in Lissabon het eerste zo karakteristieke flesje – je zou bijna zeggen in Manuelstijl, de Portugese versie van de late gotiek met haar ronde kabelachtige vormen – met het bruine bruismiddel dat de drinker verslaafd maakt en de doe-het-zelver helpt vastzittende schroeven los te draaien. De reclameslogan luidt: Coca-Cola, a Tal – ‘Coca-Cola, U weet wel’.
Niet dat de Amerikanen hun drankje niet allang eerder hadden willen verkopen in Portugal. Maar al te graag, alleen – het mocht niet van de regering, die het maar decadent en verderfelijk vond. En verslavend. De minister van Volksgezondheid kreeg argwaan door de reclameleus die het product aan de man moest brengen: Primeiro, estranha-se. Depois, entranha-se – letterlijk min of meer: ‘Eerst vind je het vreemd, daarna dringt het in je’.
Dat was in 1927 en de slogan was bedacht door de man die van veel, zo niet alle markten thuis was als het om de Portugese taal ging: Fernando Pessoa. Een meesterlijke slogan, vanwege de bondigheid: één letter verschil slechts in de twee woorden die exact aangeven wat er gebeurt met iemand die kennismaakt met de drank.
Omdat vertalen – ‘verzinnen wat er staat’ – mijn vak is, kan ik het uiteraard niet laten om te proberen eenzelfde effect te bereiken met even weinig middelen. ‘Eerst moet het doordringen, daarna moet je doordrinken’ ligt dan voor de hand, maar dat bekt niet goed en wekt te veel begrip voor het ministeriële verbod. Nee, zoals wel vaker moet je licht afwijken om dicht bij het origineel te blijven: Eerst zeg je: Hè? Dan zeg je: Hé!
Doem-me a cabeça e o universo.
Mijn hoofd en de wereld doen zeer.
Fernando Pessoa
Um novo sol já vai raiar.
Een nieuwe zon zal stralen.
Vinicius de Moraes
Foto Ana Carvalho
Foto Ana Carvalho
Leave a Reply