Mário Cesariny was student van het conservatorium in Lissabon (hoofdvak piano) — met als eminente docent de componist Fernando Lopes-Graça, die ook een onderzoeker was van de archaïsche Portugese volksmuziek — voordat hij zich geheel aan de poëzie en het schilderen ging wijden. Omstreeks 1942 werd hij een vaste bezoeker van een kunstenaarscafé, waar hij van vrienden surrealistische tijdschriften uit Parijs onder ogen kreeg. Hij werd onmiddellijk geboeid door die afwijkende teksten en afbeeldingen. Vanaf die tijd begon hij zelf gedichten te schrijven en te schilderen op een surrealistische wijze. In 1948 kreeg hij de kans een tijdlang in Parijs te verblijven, en hij ontmoette daar André Breton en de surrealistische groep in het café waar de dagelijkse bijeenkomsten plaats vonden. Hij raakte bevriend met de Roemeense schilder Victor Brauner, met wie hij plannen maakte voor een internationaal surrealistische tijdschrift. Eind 1948 richtte hij met enkele vrienden de Portugese surrealistengroep op, waardoor een grote onderlinge creativiteit ontstond; zij lieten elkaar hun experimenten in poëzie en schilderijen zien, en maakten gezamenlijk cadavres-exquis en andere surrealistische spellen.
In 1950 verscheen zijn debuutbundel Corpo visível (‘Zichtbaar lichaam’) in eigen beheer, dus buiten toezicht van de censuur. In volgende jaren publiceerde hij, eveneens clandestien, een aantal nieuwe dichtbundels. In de jaren ’50 ging hij, soms langdurig, bij vrienden in Londen en Parijs wonen, om vrij te zijn van de opdringerigheid van de geheime politie; deze hield hem in de gaten wegens zijn politieke meningen en zijn homoseksualiteit. Pas in 1961, toen het repressieve klimaat van de dictatuur wat milder was geworden, werden zijn gedichten vanaf 1944 tot 1955 door een gevestigde uitgeverij gepubliceerd, tegelijk met een bundel met nieuw werk. In de jaren daarna verschenen er geregeld nieuwe boeken van hem, vooral vanaf 1974, toen de Anjerrevolutie het land bevrijdde van de fascistische terreur. In 1974 nam hij deel aan het festival Poetry International te Rotterdam. In de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw groeide de belangstelling voor zijn werk; al zijn bundels werden heruitgegeven, meestal in herziene vorm. In die jaren maakte hij diverse reizen naar Spanje, Engeland, Nederland, de USA en Mexico. Cesariny was ook een uitstekende vertaler van poëzie; hij vertaalde o.a. het werk van Arthur Rimbaud, een selectie uit de geschriften van Novalis, en een omvangrijke bundel van Breyten Breytenbach. In 2002 werd in verschillende Portugese musea een grote overzichtstentoonstelling gehouden van zijn schilderijen en ander visueel werk, waarbij een œuvrecatalogus werd uitgegeven. Na zijn dood in 2006 is een begin gemaakt met de publicatie van zijn correspondentie en van zijn verzameld literair werk, bestaande uit poëzie, poëtisch proza, toneelwerk en essays.
Gedicht
Op alle straten kom ik je tegen
op alle straten ben ik je kwijt
ik ken je lichaam zo goed
ik droom zo vaak over je gestalte
dat ik met gesloten ogen voort ga
om dichter bij je te komen
en ik drink het water en zuig de lucht in
die jou nauw hebben omsloten
zozeer zo dichtbij zo werkelijk
dat mijn lichaam van vorm verandert
en zijn eigen wezen aanraakt
in een lichaam dat niet meer van hem is
in een rivier die verdwijnt
waar een arm die de jouwe is mij zoekt.
(uit: Pena capital, 1957)
Migratie
Ah
ga me niet vertellen
oh
ik wil het niet weten
ah
kon ik maar vergeten
Onzeker is alleen dat het gedicht open is
en het Woord onuitputtelijk stroomt!
(uit: Nobilíssima visão, 1959)
Spiegels
wat is een krokodil?
de hoofdverantwoordelijke
wat is een olifant?
de grote onverantwoordelijke
wat kan er uit deze twee voortspruiten?
een bloem
wie was een molière?
een kindje
waar woonde hij?
op een berg
hoe heet die in het portugees?
tegel
waartoe dient een raaf?
om iets met weerzin te betasten
waartoe dient een vlieg?
om een kus op de mond te geven
waartoe dient een weduwe van schande?
voor het harpspel
(uit: Primavera autónoma das estradas, 1980)
Toelichting en vertaling Laurens Vancrevel
Tekeningen Zuca Sardan
Foto Ana Carvalho
Leave a Reply