Door Liliane Waanders
De als Margaretha Zelle in Leeuwarden geboren Mata Hari stierf op 15 oktober 1917 voor het vuurpeloton nadat zij van (dubbel)spionage was beschuldigd en voor dat feit veroordeeld. Vanwege haar honderdste sterfdag verschijnt er een groot aantal boeken over Mata Hari. De meeste daarvan zijn biografieën. Ook Paulo Coelho waagde zich aan haar leven, maar hij schreef een roman. Daarin houdt hij zich weliswaar aan feiten, maar De spion is ondanks dat fictie.
In De spion laat Paulo Coelho Mata Hari zelf aan het woord. Hij geeft haar ruimschoots de gelegenheid om haar schuld te relativeren. Om toe te lichten hoe het komt dat anderen in haar een spion zagen, terwijl zij ervan overtuigd is door anderen in een situatie gemanoeuvreerd te zijn die haar in een ongunstig daglicht stelde.
De spion begint op het moment dat Mata Hari gratie gevraagd heeft – recent werd de verloren gewaande brief met haar verzoek gevonden in het archief van Paul Painlevé – en er volledig op vertrouwt dat zij gratie krijgt. In dat geval zal Maître Clunet, haar advocaat, de brief die ze hem schrijft – de brief waarin ze haar levensloop schetst om duidelijk te maken wat haar overkomen is – nooit ontvangen. In het derde deel richt haar advocaat zich tot haar, maar eigenlijk pleit hij zichzelf vrij: hij houdt haar en zichzelf voor dat hij er alles aan gedaan heeft om het recht te laten zegevieren. Hij kan echter niet anders dan constateren dat andere dan juridische argumenten – haar autonomie – het lot van Mata Hari beklonken hebben.
Hoewel De spion een roman is, heeft het boek een hoog documentair karakter. Coelho baseert zich op ware gebeurtenissen en het dossier dat de Britse inlichtingendienst heeft opgesteld (Coelho nam het dossier integraal op zijn site op), en raadpleegde biografieën en andere bronnen. In de epiloog neemt ook Coelho stelling. Hij nagelt de toenmalige openbaar aanklager aan de schandpaal en laat aan de hand van één enkel document zien dat Mata Hari en Maître Clunet in zijn ogen gelijk hadden.
Een grootse roman is De spion niet, maar de vorm waarin Paulo Coelho zijn pleidooi giet is er een waar de lezer mee uit de voeten kan. Wat De spion opmerkelijk maakt, is het feit dat Paulo Coelho zich zo nadrukkelijk uitspreekt over een Nederlandse vrouw die de geschiedenisboeken ingegaan is, terwijl haar leven en haar keuzes misschien minder uitzonderlijk waren dan uit de wijze waarop ze aan haar einde gekomen is, mag worden afgeleid. In zijn streven de waarheid te verkondigen, draagt hij bij aan de mythevorming.
De spion (A Espia)
Paulo Coelho
Vertaald door Piet Janssen
Arbeiderspers, 2017
176 blz.
ISBN 978-90-295-1134-6
Leave a Reply