Keerzijde – Dulce Maria Cardoso

Recensie door Willy Hilverda

Dulce Maria Cardoso (1964) werd geboren in het noordoosten van Portugal en bracht haar kinderjaren (1964-1975) in Angola door. Keerzijde is haar tweede roman die in het Nederlands is vertaald. Eerder vertaalde Harrie Lemmens Violeta en de engelen (Os Meus Sentimentos, 2005) waarvoor ze in 2010 de European Union Prize for Literature ontving.

Een perfect leven leiden, een leven zonder schoonheidsfoutjes, dat is wat Alice – een van de personages uit de roman Keerzijde – wil. Terwijl ze nadenkt over het perfecte cadeau voor de zestigste verjaardag van haar man Afonso, krijgt ze een telefoontje van haar vriendin: prinses Diana heeft in Parijs een ernstig auto-ongeluk gehad. ‘Prinsessen sterven niet na middernacht,’ zegt Alice. ‘Wat voor nut heeft een verhaal dat zo kan aflopen?’ De hoofdstukken hebben sprookjesachtige titels. Die van het eerste hoofdstuk is dan ook, Prinsessen sterven niet. Ze leven nog lang en gelukkig. 

De opbouw van Keerzijde is als een telenovela, een televisiegenre dat zeer populair is in Latijns-Amerika, Spanje en Portugal. Er worden verschillende personages opgevoerd die allemaal het geluk nastreven. Ieder hoofdstuk is als een scène waarin we de perikelen van die personages volgen. We leren niet alleen Alice kennen, maar ook Sofia (minnares van Afonso), Júlio, (verloofde van Sofia), Clara, (dochter van Alice), Elisaveta, (dienstmeisje) en Gustavo, de journalist die door Alice is gevraagd om de biografie van Afonso te schrijven. Wat volgens Alice het perfecte verjaardagscadeau is. 

De hoofdstukken over Manuel, de zoon van Alice en Afonso, zijn geschreven in de vorm van romantische chatsessies tussen hem en Lily, een vrouw die aan de andere kant van de wereld woont. Manuel is ervan overtuigd dat ze elkaar kennen ondanks dat ze elkaar nog nooit hebben gezien. Lily is veel nuchterder: ‘Aan alle liefdesverhalen komt een eind. Aan dat van ons, als dit tenminste een liefdesverhaal is, zal ook ooit een einde komen.’

Terwijl Alice zich zorgen maakt over het perfect verjaardagscadeau, vernedert echtgenoot Afonso in een hotelkamer zijn minnares Sofia. Als Sofia’s verloofde Júlio dit hoort, besluit hij Afonso een kogel door het hoofd te jagen. In het hoofdstuk Het feest beschrijft Cardoso hoe Júlio, pistool in zijn broeksband, de tuin binnendringt waar Afonso’s verjaardagsfeest plaatsvindt. Minutieus beschrijft ze zijn overwegingen en even indringend beschrijft ze wat Afonso denkt als hij het pistool op hem gericht ziet. Als lezer houd je je adem in: zal Júlio schieten of niet?

Dulce Maria Cardoso schrijft registrerend, ze beschrijft de beweegredenen van de personages, hun gedachten over hoe de mens moet zijn en hoe het leven in elkaar steekt. Dit in combinatie met haar keuze om ieder hoofdstuk vanuit een ander personages te schrijven, maakt Keerzijde tot een weerbarstig boek maar zet wel aan tot nadenken. Cardoso analyseert vlijmscherp hoe de rijken en machtigen hun gang kunnen gaan. Hoe zij anderen kunnen vernederen, hen wegduwen uit hun leven zogauw er een smetje op dreigt te komen. Zo vraagt Alice haar dienstbode Eugénia het dienstmeisje Elisaveta te ontslaan met een achteloos: ‘O ja. Ik wil dat je die buitenlandse ontslaat.’ Als Eugénia vraagt waarom, antwoordt Alice kortweg: ‘Ze is geboren’.

Rijkdom en macht is geen persoonlijke verdienste, maar een kwestie van geboren worden in de juiste kamer. Cardoso laat dat zien met de parallelle levens van Alice en Eugénia. Ze zijn tegelijkertijd geboren, in hetzelfde huis, maar in verschillende kamers. Ze groeien samen op, maar Alice hoort upstairs en Eugénia downstairs en daar zal nooit iets aan veranderen.

In Keerzijde maakt de liefde weinig kans. Die tussen Júlio en Sofia is niet bestand tegen de waarheid en die tussen Manuel en Lily door een te groot verschil in verwachtingen. Toch gloort er licht. De journalist Gustavo en zijn vrouw Margarida zijn redelijke mensen die het leven proberen te zien zoals het is, hoewel er ook in hun huwelijk geheimen blijken te zijn.

En dan is er Elisaveta – de weggestuurde dienstbode – verreweg het interessantste personage uit het boek. Weggetrokken uit een niet nader genoemd arm Oost-Europees land, is ze op zoek naar een beter leven. Als ze door Alice is ontslagen, loopt ze door de stad met haar koffer en denkt:

Je komt altijd, altijd, altijd ergens uit. Bij de volgende seconde, bij het volgende verlangen, bij de volgende blik, bij de volgende angst, bij het volgende lawaai, bij de volgende gedachte. Bij je bestemming.

Gustavo weigert uiteindelijk de biografie van Afonso te schrijven. ‘Ik heb genoeg van geheimen,’ zegt hij. Maar wat is waarheid? Willen de mensen de waarheid ooit weten? Misschien is het enige wat je kunt doen boeken schrijven over de achterkant van mooie façades. De Portugese titel, O chão dos Pardais, is letterlijk te vertalen als ‘de grond van de mussen’. Een mooi beeld, want na het boek te hebben gelezen, kun je je inderdaad afvragen of de mensheid niet meer is dan een zwerm mussen die ergens neerstrijkt, een hoop herrie maakt en vervolgens wegvliegt alsof er niets is gebeurd, zelfs als er eentje dood achterblijft. In Keerzijde vindt een drama plaats, maar het verontrustende is dat het stof na het drama snel neerdwarrelt en dat iedereen doorgaat met waar hij mee bezig was. Alsof er niets gebeurd is.
Met Keerzijde schreef Dulce Maria Cardoso een vlijmscherp analyse over hoe de rijken en machtigen hun gang kunnen gaan.

Keerzijde

Dulce Maria Cardoso
Vertaald door Harrie Lemmens
234 blz.
Prijs: 19,95
Uitgeverij Prominent
ISBN 9789492395085